قسط

قسط

به بیخ و یا به اصطلاح علمی ساقه زیر زمینی گیاه ، (( کوشنه )) یا (( قسط )) گفته می شود . به فرانسوی به طور کلی Costus  و Galanga و به انگلیسی Galangal نامند . در زیر مشخصات و نام علمی تعدادی از گیاهانی که ساقه زیرزمینی آنها قسط نامیده می شود ، شرح داده می شود .

1.       (( قسط تلخ )) ، (( قسط چین )) یا (( قسط کشمیری )) که به فرانسوی Costus Amere و petit Galanga و Galanga Vrai و Galanga de la Chine و به انگلیسی Bitter Costus و Lesser Galangal و به هندی (( خولنجان )) گفته می شود . بیخ گیاهی است از خانواده Zingiberaceae ، نام علمی آن Alpinia Officinerum Hance می باشد . وطن این گیاه جنوب چین است و در هندوستان در کشمیر نیز زیاد پرورش داده می شود و صادر می گردد . رنگ این قسط یعنی رنگ ساقه زیرزمینی گیاه ، تیره مایل به سیاه و طعم آن تلخ است و معطر و کمی تند می باشد. معمولاً با قطعاتی به طول 5-4 سانتی متر در بازار عرضه می شود .

2.       (( قسط شیرین )) ، (( قسط عربی )) یا خولنجان مصری )) که به فرانسوی Grand Galanga و Galanga Major  و به انگلیسی Sweet Costus و Greater Galangal و به هندی آن را (( برا خولنجان )) گویند . بیخ یا ساقه زیرزمینی گیاهی است از خانواده Zingiberaceae ، نام علمی آن Alpinia Galanga (L.) Villd.  و مترادفهای آن Alpinia Pyramidata Bl. و Languas Galanga (L.) Stuntz. می باشد . وطن این گیاه هندوستان است . بیخ آن در بازار به صورت قطعاتی به رنگ زرد روشن یا قرمز با طعم گزنده و معطر و پوست نازک عرضه می شود .

3.       گونه دیگری از این گیاه به نام علمی Alpinia Khulajan M. Sherif نیز در هندوستان می روید که به هندی آن را نیز (( خولنجان )) گویند . بیخ این گیاه شبیه قسط هندی یا قسط شیرین است و خواص آن نیز شبیه آن است .

مشخصات کلی

جنس Alpinia به طور کلی شامل گیاهانی است پایا ، کوتاه ، اغلب خزنده . در بعضی گونه ها دارای ساقه هوایی افراشته است  برگهای آن متناوب ، غلافدار و نوک تیز است . گلهای خوشه ای به رنگهای سفید یا سبز دارد . میوه آن کپسول است که در آن تعداد زیادی دانه قرار دارد .ساقه زیرزمینی آنها کمی ضخیم و منشعب و در انواع آن به رنگهای روشن زرد ، قرمز و یا سیاه است و دارای طعمی تند و سوزاننده و کمی معطر است .

ترکیبات شیمیایی

از نظر ترکیبات شیمیایی در گونه A. Officnarum اسانس روغنی فرار و ماده گالانجین مشخص شده است (P.I.M.P)  در گزارش دیگری آمده است که در گونه A. Officinaium وجود مواد متیل سینامات ، گالانگول ، گالانجین ، آلپی نین و کمپفرید تایید شده است ( چونگ یائوچی ) و در گونه A. Galanga در ساقه زیرزمینی آن وجود کمپفریا ، گالانجین ، یک اسانس روغنی فرار ، گالانگول که از آن سینئول به دست می آورند ، پی نن و اوژنول یافت می شود

خواص ـ کاربرد

الف ) قسط شیرین A. Galanga  

این قسط بومی هند است و تا فیلیپین انتشار دارد و در سایر مناطق جنوب شرقی آسیا نیز کاشته می شود . Heyne معتقد است که دو رقم قسط شیرین وجود دارد و رقمی را که رنگ ساقه زیرزمینی آن قرمز است دارویی می داند.

در چین معمولاً قسط شیرین را از نظر خواص جانشین قسط تلخ A. Officinarum می دانند . در هند و چین ساقه زیرزمینی و ریشه قسط شیرین را برای رفع سوء هاضمه و در موارد کولیک و اسهال خونی مصرف می کنند به علاوه آن را در موارد سرطان معده بسیار مفید می دانند . دارویی برای معالجه مسمومیت حاصله از غذای فاسد است . آن را در دهان می جوند و جویده آن را از دهان بیرون آورده و روی سر یا بدن طفل که مبتلاً به تشنج است می اندازند ، بسیار نافع است خیس کرده آن را در سرکه برای قرمز کردن پوست به کار می برند تا حدی تاول آور نیز می باشد . آن را با برنج پخته پس از تولد طفل برای تقویت به مادران می خورانند در شبه جزیره مالایا دم کرده قسط را برای تقویت به مادران پس از تولد بچه می دهند و یا آن را داخل روغن مالیدنی کرده و برای رفع التهاب و تاول پوست به موضع می مالند . دم کرده یا جوشانده برگهای گیاه را برای پاک کردن ترشحات پس از تولد بچه به مادر تجویز می کنند به علاوه برای حمام ضد روماتیسم و به عنوان محرک به کار می رود در اندونزی ساقه زیرزمینی آسیا شده گیاه را برای ناراحتی های طحال و بیماری هر پس تجویز می کنند

ب ) قسط تلخ A. Officinarum

ریشه قسط تلخ در چین به عنوان گرم کننده و برای رفع سوء هاضمه به کار می رود و برای معالجه دل درد و اسهال تجویز می شود . به علاوه به عنوان بزاق آور ،ضد تب نوبه ای و تونیک و مقوی مورد توجه است . استوارت معتقد است این خواص را تخم آن نیز دارد و به علاوه معتقد است که تخم آن برای معالجه وبا، دندان درد و بیماری های ناشی از رطوبت و سرما نیز مفید است در هند و چین ساقه زیرزمینی معطر گیاه به عنوان محرک و از جویدن آن برای رفع دندان درد و سردرد استفاده می شود.

از نظر حکمای طب سنتی ایرانی قسط از نظر طبیعت خیلی گرم و خشک است . نوع تلخ آن را گرمتر و خشکتر می دانند ، به حدی که تاول آور است و بیشتر در استعمال خارجی تجویز می کنند .

قسط شیرین مقوی معده ، بادشکن ، محرک و گرم کننده است . اعصاب را تقویت می بخشد ، پراکنده کننده بادهای دماغ است و سردرد را رفع می کند . اگر با عسل یا ادویه مناسب خورده شود، آثار آن بیشتر است . ضماد آن با روغن زیتون برای فلج و سستی اعضا و دردگوش مفید است و ریختن قطره روغن آن در گوش گرفتگی های گوش را باز می کند .خوردن 5 گرم آن با شراب و افسنطین برای درد سینه ، تنگی نفس ، سرفه کهنه و پاک کردن سینه از اخلاط لزج نافع است .

خوردن انگشت پیچ آن با عسل برای رفع درد پهلو مفید می باشد . خوردن آن برای درد مفاصل و سستی اعصاب و عضلات و گرم کردن اعصاب ودر موارد سیاتیک نافع است . ضماد و مالیدن روغن آن هم برای سیاتیک نافع است .

خوردن آن با عسل برای خشک کردن رطوبتها ، دفع بلغم و اخلاط لزج ، تحلیل بادها ، تقویت معده ، کلیه ، و کبد مثانه ، گرم کردن و رفع درد آنها نافع است . همچنین برای بار کردن انسداد مجاری کبد ، طحال ، تحلیل ورم طحال ، استسقا ،یرقان ، دل پیچه و درد رحم مفید است . اگر با آب سرد خورده شود برای ازدیاد ترشح ادرار و افزایش ترشحات عادت ماهیانه  مفید است . شیاف آن در مبهل و در مقعد برای باز کردن قاعده وسقط جنین و مشیمه و تسکین درد رحم مفید است . خوردن 2 گرم آن با عسل برای افزایش نیروی جنسی مفید است . اگر 5 گرم آن با آب انگور وافسنطین خورده شود ، پادزهر وتریاق سموم است و سموم را به طرف پوست می کشاند و برای دفع سم افعی وعقرب مفید است .

قسط مضر مثانه است از این نظر باید با گل انگبین خورده شود و مضر ریه است بنابراین باید با انیسون خورده شود . مقدار خوراک آن 5-4 گرم است و جانشین آن از نظر خواص ، نصف وزن آن از عاقر قرحا می باشد.

تهیه روغن قسط در خانه : 200 گرم قسط تلخ را گرفته کوبیده و یک شبانه روز در سرکه رقیق می خیسانند و سپس آن را با 2 کیلو گرم روغن زیتون با آتش ملایم می جوشانند آنقدر که سرکه آن تبخیر شود .

روغن قسط از نظر طبیعت گرم و خشک است از نظر خواص ، مقوی اعصاب ، اعضا و نیروی جنسی است و برودت معده و کبد را رفع می کند و اگر آن را بخورند یا بمالند در هر دو صورت برای رشد و تقویت مو مفید است ، مقدار خوراک آن تا 28 گرم است .

تهیه گرد قسط (( خولنجان )) : خولنجان را به مقدار مورد نظر رنده کرده در گرم خانه می خشکانند و نرم کوبیده واز الک دارو سازی رد می کنند . خوردن 4-2 گرم آن با عسل برای تقویت معده مفید است .

قسط بحری

گیاهی است که به فرانسوی Costus و به هندی و کشمیری Kuth نامیده می شود و از نظر شباهت اسمی که نام آن باقسط دارد در اینجا شرح داده می شود در کتب طب سنتی ریشه این گیاه را به نام گیاه را به نام کوست بحری  یا قسط بحری نام می برند ولی هیچ قرابتی با قسط یا Galanga  ندارد . این گیاه از خانواده Compositae و نام علمی آن Saussurea Lappa C.B Clarke  است .

مشخصات

گیاهی است چند ساله علفی بلندی آن 2-1 متر است . برگهای قسمت پایین ساقه دراز که طول آن 70-60 سانتی متر به شکل مثلث و داندانه دار است ولی برگهای قسمت بالای ساقه کوچکتر و در قاعده برگ دارای دو قسمت است . طبق گلها لوله ای به رنگ ارغوانی تیره می باشد . این گیاه بومی کشمیر وارتفاعات هیمالیاست و به سایر مناطق شرقی و جنوب شرقی آسیا صادر می شود و در چین در شمال غربی ایالت Yunnan  و جنوب غربی ایالت Szechwan کاشته می شود . در ایران تا حال دیده نشده است . ریشه خشک این گیاه معطر و داروی مرسومی در چین است .

ترکیبات شیمیایی

در ریشه خشک گیاه که مستعمل در طب سنتی است ، اسانس روغنی یافت می شود که شامل آپلوتاکسن کوستول  دی هایدرو کوستوس لاکتون،کوستوس لاکتون ،آلفا ـ کوستن ، بتا ـ کوستن ، مقادیر کمی از فلاندرن ، ترپن الکل ، کامفن  و یک مایعی که موقتاً کوشتین نامگذاری شده می باشد در گیاه یک آلکالوئید به نام ساسورین نیز یافت می شود .

خواص ـ کاربرد

دانشمندان کوپرا و دی در آزمایشهایی نشان داده اند که اسانس گیاه ضد عفونی کننده بسیار قوی است ، بویژه بر علیه استرپتوکوک و استافیلوکوک و به علاوه مصرف آلکالوئید ساسورین را به عنوان یک ضد عفونی کننده قوی توصیه می کنند .

آنها نشان داده اند این داروکه شامل اسانس و آلکالوئید می باشد برای کنترل  حمله های آسم برونشیتی و همچنین در مورد سکسکه بسیار مؤثر می باشد . در چین ریشه گیاه که به صورت خشک مصرف می شود ،به عنوان یک داروی معطر تقویت معده تجویز می شود به علاوه بادشکن ،ضد درد و مسکن درد رحم است و برای تسکین درد سینه ، معده سؤ هاضمه ، تهوع و اسهال و بدون اسانس آن برای رفع اسهال خونی نافع است . عصاره مایع آن برای معالجه آم به کار می رود . این دارو در شبه جزیره مالایا به عنوان محرک و در ترکیب با داروهایی ، برای تقویت واعاده سلامتی وائو پس از وضع حمل تجویز می شود . از جوشانده آن برای شست وشوی پس از وضع حمل استفاده می شود . آلکالوئید ساسورین تاثیر خفیف ولی پی گیری در افزایش فشار خون دارد ، برای تقویت قلب و به عنوان مدر نیز مقید است .