شلغم

 درکتب طب سنتی با نام »شلجم «که معرب »شلفم «است نامبرده شده ، به عربی »سلجم «و» لفت «گفته می شود.به فرانسوی Navet و انواع علوفه ای آن را  Raves و Rabioules گویند و به انگلیسی  غده آن را Turnip و برگهای سبزآن Turnp green نامیده می شود. گیاهی است ازخانواده Cruciferae  جنس Brassica  و دارای ارقام مختلفی است. ارقام با ریشه  مدور و شلغمی شکل و ارقام با ریشه دراز و سرانجام ارقام  علوفه ای .

نام علمی آن  Brassica napus L. می باشد . برخی ازگیاه شناسان شلغم را به نام علمی Brassica rapa (L) Metz   و نوعی ازآن به نام Chou navet یا کلم سوئدی    (Rutabagas)را  Brassica napus  یا  B. napo brassica نامگذاری کرده اند و اصولاً درنامگذاری جنس Brassica  اتفاق نظر بین تمام گیاه شناسان وجود ندارد.

مشخصات

شلغم گیاهی است دوساله با برگهای ناصاف پوشیده ازیک و توک کرک پراکنده یا بدون کرک  ، با بریدگی های زیاد به رنگ سبز و سفید.ریشه آن متورم و به دو شکل گرد و پهن و یا دراز به رنگ سفید با لکه های بنفش و یاکاملاً سفید است .

 میوه آن غلافی باریک دراز که درآن چند دانه سیاه قرار دارد..

تکثیر شلغم  از طریق کاشت تخم آن  صورت می گیرد . واریته های زود رس در ایران از اوایل بهار کاشته می شوند و پس از 50-40 روز قبل از این که گرمای شدید تابستان برسد برداشت می شود ، زیرا شلغم در هوای گرم خوب رشد نمی کند و بر عکس در هوای سرد خوب رشد می کند و ارقام دیررسدر اواخر تابستان کاشته می شود که برداشت ریشه در پاییز صورت می گیرد و معمولا پس از دو ماه ریشة آن آماده برداشت خواهد بود .

ترکیبات شیمیایی

از نظر ترکیبات شیمیایی در تخم نوعی از آن در حدود 30 درصد روغن ثابت وجود دارد و در هر یک صد گرم غدةشلغم مواد زیر موجود است .

مواد زیر مربوط به شلغم خام است .

آب 91 گرم ، پروتئین 1 گرم ، مواد چرب 2/.0 گرم ، هیدراتهای کربن 6/6 گرم ، خاکستر 7/0 کلسیم 39 میلی گرم ، فسفر 30 میلی گرم ، آهن 5/0میلی گرم ، سدیم 49 میلی گرم ، پتاسیم 268 میلی گرم ، ویتامین A خیلی کم ، تیامین 4%  میلی گرم ، رایبو فلاوین 7% میلی گرم ، نیاسین 6/0 میلی گرم و ویتامین C36میلی گرم .

مواد زیر مربوط به شلغم پخته است که در آب  کم و بیشتر با بخار پخته شده باشد .

آب 93گرم ، پروتئین 8/0 گرم هیدرتهای کربن 9/4 گرم ،  خاکستر 5/0 گرم  ، کلسیم 35 میلی گرم ، فسفر 24 میلی گرم ، آ هن 4/0 میلی گرم ، سدیم 34 میلی گرم ، پتاسیم 188 میلی گرم ، ویتامین Aخیلی کم ، تیامین 4% میلی گرم ، رایبو فلاوین 5%میلی گرم ، نیاسین 3/0میلی گرم و ویتان C22میلی گرم .

در هر یک صد گرم برگ شلغم خام مواد زیر موجود است :

آب 90گرم ، پروتئین 3گرم ، مواد چرب 3/0 گرم ، هیدرتهای کربن 5گرم ، خاکستر 4/1 گرم ، کلسیم 246 میلی گرم ، فسفر 58 میلی گرم ، آهن 8/1 میلی گرم ، ویتامین A 7600 واحد بین المللی ، تیامین 21/0 میلی گرم ، رایبوفلاوین 39/0 میلی گرم ، نیاسین 8/0 میلی گرم و ویتامین C 139 میلی گرم .

مواد زیر مربوط به برگ شلغم پخته آب کم و در مدت کوتاه است .

آب 93 گرم ، پروتئین 2گرم ، مواد چرب 2/0 گرم ، هیدرتهای کربن  6/3 گرم ، خاکستر 7/0 گرم ، کلسیم 184 میلی گرم ، فسفر 37 میلی گرم ، آهن 1/1 میلی گرم ، ویتامین A6300 واحد بین ا  لمللی ، تیامین 15 /0میلی گرم . رایبوفلاوین 24/0  میلی گرم ،نیا سین 6/0 میلی گرم وویتامین C 69 میلی گرم .

خواص وکا ربرد

درغده  شلغم پخته  درهریک صدگرم  188میلی  گرم و پتاسیم و  22 میلی گرم ویتامین C ومقاد یری از انواع و یتامین B وجود دارد و برگهای سبزشلغم نیزازنظرویتامینA وویتامینc وکلسیم قابل توجه می باشد ودررژیم غذایی لازم برای بیماریهایی که ناشی ازکمبود مواد فوق هستندمی تواند نقش مو ثری داسته باشد.

شلغم ازنظرطبیعت طبق نظرحکمای طب سنتی گرم وتراست . شیرة غدة آن دررفع سرفه های مز من ونزله های برونشیتی نافع است و غدة ریشه آن که پخته وخورده شود نیزسرفه را تسکین می دهد وسینه را نرم می نما ید مقوی دید چشم و اشتهاآورومهیج  باه وزیادکنندة ترشح اسپرم ومدراست وسنگ مثانه را

خرد و دفع می نماید. برگهای تازه و پخته آن بیشترمدراست و لی بطیی الهضم ونفاخ می باشد ، به همین دلیل برای ا ستفاده ازخواص آن برگ تازه پخته  شلغم را با فلفل وزیره وشیرینی ها باید خورد که ضمن بهره گیری ازخواص آن ازنفخ آن احتراز شودو هضم آن نیز تسریع و تسهیل گردد.

اگرریشکهای باریک غده شلغم راخشک کرده و ساییده و باعسل بخورند برای طحال و  ترشح ادرار نافع است .ضمادپخته آن و همچنین مالیدن و  ریختن آب دم کرده  غده وریشه وبرگ ودانة آن روی عضو برای رفع شقاق پوست که ازسرما ایجادشده باشد و برای خارش مفیداست . ترشی غدة آن که باسرکه درست شده باشد لذیذومقوی احشای داخل شکم واشتهاآوروبی نفخ است خصوصا اگربا خردل مخلوت وخورده شود و اگرآن را درلا ی خمیرکذارده و بپزند بخورند محرک و مقوی باه است. اگررزانه 100 -.5گرم آب شلغم خام خورده شوددرکاهش قند خون موثراست.

تخم شلغم نیزگرم و تراست وازغدة آن برای تقویت باه بیشتر استفاده می شود، خصوصا اگرکمی سرخ شود،اشتهاآوراست ولی برای اشخاص گرم مزاج ایجاد نفخ وگازمی کند و ممکن است موجب سردردشودکه دراین صورت که گرم مزا جها باید با سکنجبین وترشی ها بخورند ،مقدارخوراک از تخم شلغم تا7گرم است . روغن تخم  شلغم ضد نفخ است وبادها را تحلیل می بردو برای تقویت آلات تناسلی چه ازطریق خوردن یا مالیدن به موضع موثرمی باشد.

شلجم احمریا شلغم ارغوانی که به فرانسوی Chou -  navet وبه انگلیسی  Rutabagas

یا شلغم سوئدی گفته می شود رنگ غده آن قرمز – ارغوانی است ، نام علمی آن Brassica    napus L..

یا Brassica  oleracea    napus می باشد .

از نظر ترکیبات و مواد معدنی و ویتامینها خیلی شبیه شلغم است . و خواص آن نیز مشابه شلغم می باشد . مقدار خوراک آن در جانشینی شلغم تا دو برابر شلغم است . شرح بیشتر آن در بخش کلم آمده است .

نظری به تحقیقات جدید علمی در مورد خواص درمانی شلغم

طبق تحقیقات جدید بین  المللی غده شلغم و برگ شلغم از خوراکی های گیاهی بسیار موثر در پیشگیری سرطان هستند . زیرا شلغم نیز مانند انواع کلم و تره تیزک و بولاغ اوتی و سایر گیاهان خانواده چلیپاییان (  Cruciferous) دارای ترکیبات شیمیایی هستند که با مصرف  آ نهادر خوراک جانوران آزمایشگاهی از گسترش سرطان جلوگیری شده است .

نوعی شلغم به نام روتاباگاس که شلغم درشت و زرد یا قرمز ارغوانی است نیز دارای مقدار زیادی مواد شیمیایی ضد سرطان می باشد .

گروهی از ترکیبات شیمیایی به نام گلوکوزینولاتها که از جنگنده های نیرومند برای پیشگیری سرطان هستند در گیاهان خانوادة چلیپاییان یافت می شوند و طبق تحقیقات دانشمندان این ترکیبات شیمیایی در جانوران آزمایشگاهی که از آن تغذیه نموده اند گسترش سرطان را متوقف ساخته اند.

تجه های آزمایشگاهی نشان می دهد که در گیاه روتاباگس خام و همچنین در برگهای شلغم خام 166-39 میلی گرم در هر یکصد گرم ترکیبات گلوکوزینات  وجود دارد و در روتاباگاس و برگهای شلغم پخته مقدار این مواد به 94-21 میلی گرم در هر یکصد گرم گیاه  تقلیل می یابد. در مقام مقایسه با سایر انواع گیاهان خانواده چلیپائیان به ارقام زیر

توجه شود:

در گل کلم خام 208 – 14 میلی گرم و در بولاغ اوتی تا 95 میلی گرم و در کلم سنگی 109 میلی گرم و در کلم بروکسل پخته 40-15 میلی گرم در هر یکصد گرم از ترکیبات شیمیایی گلوکوزینولاتها وجود دارد.

برگهای کلم نظیر اسنفاج از آن نوع سبزیهای برگی هستند که از نظر پیشگیری سرطان بخصوص سرطان ریه در صدر لیست قرار دارند. تحقیقات بین المللی درسرتاسر جهان تاثیر سبزی های با رنگ سبز تیره را در جلوگیری ازگسترش انواعی ازسرطان تایید می نمایند.  بخصوص که این سبزی های به رنگ سبز تیره منبع غنی از ترکیبات کاروتنوئید بوده و شامل مقدار قابل ملاحظه ای عامل معروف بتاکاروتن و کلروفیل می باشند که هردوی آنها ازمواد ضدسرطان قوی هستند.

توجه :هرروزکه شلغم می خورید یک مقدار از آن را خام و یا بخارپز مصرف کنید زیرا پختن با آب مقداری ازگلوکوزینولاتها را ازبین می برد