چغندر

چغندر در کتب طب سنتی با نام عربی آن « سلق » ، « سلق » ، « سلق » آمده است به فرانسوی Bette و به گلیسی  Beet گفته میشود . گیاهی است از خانواده chenopodiaceae نام علمی آن Beta Vulgaris L. است. مشخصات به طور کلی گیاه چغندر چند نوع است: 1.   چغندری که برگ آن مصرف میشود و معمولاً برگ چغندر گفته میشود .به فرانسوی poiree و به انگلیسی chard گویند. 2.   چغندری که معمولاً ریشه آن مصرف میشود و برگ آن جنبه علوفه دام دارد و در مصرف غذای انسانی کاربرد ندارد و به فرانسوی Betterave گویند و سه رقم است: الف) چغندر لبو که ریشه آن غدة گرد و شلغمی شکل است و به رنگهای سرخ تیره مایل به سیاه و یا سفید میباشد کمی شیرین است ( 8-5 درصد) قند دارد و به مصرف غذائی بعنوان سبزی می رسد و پخته آن به نام لبو خورده میشود. ب) چغندر علوفه ای که ریشة آن دراز حجیم و شیرینی آن کم و محصول در هکتارآن زیادوبه مصرف علوفة دامی می رسد0 ج )چغندرقندکه ریشة آن مخروطی حجیم به رنگ زردروشن ودارای مقدارزیادی قنداست (   20-15  درصد) و از آن درکارخانجات قند برای قندگیری استفاده می شود. مشخصات  چغندرگیاهی است دو ساله دارای برگهای پهن  چیندار سبز تیره که مستقیماً از ریشه خارج می شوند ، ساقه گل دهنده در سال دوم یا به طورکلی پس از دیدن یکدوره سرمای زمستانه به گل می نشیند و میوه می دهد. دانه های آن در اطراف شاخه گل دهنده می رسند و در هر میوه چند دانه وجود دارد . میوه هایی هستندکه فقط یک دانه بیشتر نمی دهند این نوع را مونوژرم نامند.  این گیاه بطور وحشی در مناطق شمال غرب ایران دیده شده است و به طور پرورشی در اغلب مناطق ایران کاشته می شود. ترکیبات شیمیایی  ازنظر ترکیبات شیمیایی و مواد عامله درگیاه  و برگ چغندر ویتامین B1 و C به مقدار خوبی یافت می شود. ریشه غده ای نارس چغندر از نظرمقدارآهن و ویتامینها به خصوص ویتامین  A  غنی تر است. بررسی های شیمیایی دیگری نشان می دهدکه گیاه چغندر دارای ساپونی زید و فیتوسترول و موادچرب و بتائین و لوسین و تایروزین  و ایزولوسین  و آرژی نین وهیستیدین و فنیل آلانین و اورآز  وسرانجام تایروزیناز (روا) می باشد. در هریکصدگرم قسمت قابل خوردن ریشه  چغندر لبو مواد زیر موجود است: ( اعداد بالا مربوط به خام و اعداد پایین مربوط به پخته باآب کم  است ).آب    گرم ، پروتئین    گرم ،موادچرب      گرم ، مواد قندی و سایرهیدراتهای کربن  گرم، خاکستر    گرم ، کلسیم  میلی گرم ، فسفر    میلی گرم ،آهن   میلی گرم ،سدیم   میلی گرم ،پتاسیم    میلی گرم ، ویتامین A واحد بین المللی ، تیامین   میلی گرم و رایبوفلاوین   میلی گرم ، نیاسین   میلی گرم و ویتامین C میلی گرم . و در هر یکصدگرم برگ چغندر برگی مواد زیر موجود است : (اعداد بال امربوط به برگ چغندرخام و اعداد زیر مربوط به برگ چنندر پخته با آب کم  می باشد). آب    گرم ، پروتئین       گرم ، چربی       گرم ، هیدراتهای کربن    گرم ، کلسیم    میلی گرم ، فسفر   میلی گرم ، آهن     میلی گرم ، سدیم      میلی گرم ، پتاسیم    میلی گرم ، ویتامین A    IU ، تیامین     میلی گرم ، رایبوفلاوین    میلی گرم ، نیاسین    میلی گرم و ویتامین C میلی گرم و کمی اسید فولیک. خواص – کاربرد چغندر به طور کلی بندآورنده خون و مقوی معده و برای معالجه اسهال خونی مفیداست . ریشه چغندر ضدسرفه است .  چینی های قدیم ریشه چغندر ه را به  عنوان مقوی  برای زنان به کار می بردند و معتقد بودندکه در ریشه چغندر هورمونهای جنسی زن یافت می شود. (رید).  در هند و چین شیره برگهای تازه چغندر برای معالجه اسهال خونی به کار می رود(کروست وپتلو). در هندوستان از بذرچغندر به عنوان خنک کننده ومعرق استفاده می شود. برگها له شده چغندر برای التیام سوختگی پوست به کار می رود. ریشه چغندر از نظرطبیعت طبق نظرحکمای طب سنتی معتدل است و حرارت آن کمی می چربد و کمی قابض . نوع سیاه آن با قبض بیشتر و نوع سفیدآن  محلل است. خواص آن محلل است و بازکننده گرفتگیها و انسداد مجاری . خوردن ریشه چغندر شکم را بند می آورد و نفاخ است و ملین و بهترین قسمتهای چغندر از نظردارویی برگ آن است و دمهای برگ آن از غده ریشه آن بهتر و نافعتراست . خوردن برگ پخته آن برای رفع رعشه و تحریک  قوای جنسی  نافع است ،بخصوص اگر برگها با دنباله  قرمزرنگ آن خورده شود و اگر با سرکه وخردل خورده شود برای بازکردن گرفتکی های طحال و تحلیل ورم طحال مؤثر است و درد کلیه و مثانه و امراض مقعد را تسکین می دهد و آب برگ آن اگر با داروهای مسهل خورده شود برای خارج ساختن بلغم  کمک می کند و درد مفاصل و نقرس را تسکین می دهد و اگر آب برگ نیم گرم آن را با عسل و روغن بادام مخلوط و چند قطره آن را درگوش بریزند درد گوش را تسکین دهد.  ضماد آب برگ نیم گرم آن با بوره ارمنی برای جلوگیری از ریختن مو و استسقا مفید است و اگر باآب برگ آن ویا با آب برگ پخته آن حقنه شود برای درد روده وبیرون آمدن مقعد نافع است وگذاردن دست و پا در آب پخته برگ آن به طور مکرر برای رفع ترک و شقاق که دراثرسرما به دست و پا عارض شود مفید است .مالیدن برگ پخته آن پس از سردشدن روی پوست برای سوختگی آتش و سوختگی دراثرآب جوش و بادسرخ نافع است. چغندر و برگ آن مضر معده است و اسراف درخوردن آن قی آور و موجب سوزاندن خون است ودل پیچه ایجاد می کند، از این نظر بهتراست با عدس پخته شود و با  خردل و یا آب غوره خورده شود.